Bilgistasyonu

1.ÜNİTE
GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT

1.GÜZEL SANATLAR İÇİNDE EDEBİYATIN YERİ
SANAT:

İnsanların kendileri ve doğa karşısındaki duygu ve düşüncelerinin çizgi,renk,biçim,ses,söz ve ritim gibi unsurlarla güzel ve etkili bir üslupla ifade edilmesidir.

Sanat eseri;
-İnsanla birlikte var olmuştur.
-İnsanların ihtiyaçlarından doğmuştur.
-İnsanın kendini anlatma biçimlerinden biridir.
-Sanatçının yorumunu yansıtır.
-Kendine özgü bir iletişim aracıdır.
-Kendi anlamından öte;okunduğu,seyredildiği ve duyulduğu yerde kazandığı anlamı vardır.
-Dış dünyanın yorumlanarak değiştirilmesi sonucunda ortaya çıkar.
-Öğretmez,açıklamaz;sezdirir,çağrıştırır,hissettirir,duyurur,hatırlatır ve bunlara bağlı olarak bunlar çerçevesinde düşündürür.

Sanatçı,malzemeyi kendi bakış açısına göre seçer,ayıklar,değiştirir,yorumlar,yeniden ortaya koyar.

Sanat etkinliği yeni bir yapı kurma,şekil verme girişimidir.

Sanat,gerek üretim gerek anlamlandırma bakımından bireyseldir.


Sanat eserinin temel nitelikleri:
-Güzellik-etkileyicilik-özgünlük-öğreticilik-evrensellik-yaratıcılık

Sanat-Zanaat farkı:

Zanaat,yaratıcılık istemeyen,öğrenme yoluyla kazanılıp el becerisiyle geliştirilen alanları ifade eder.
Zanaat eserleri bir yarara yöneliktir.Bir çıkar için yapılır.
Zanaatta tekrar edilen biçimler söz konusudur.


Sanatta amaç güzellik,derinlik;coşku,estetik zevk ve heyecan uyandırmaktır.
Sanat eseri tektir,biriciktir ve bir yaratıcılığın eseridir.

Güzel Sanatların Doğuşu:
Güzel sanatların doğuşunda insanın veya toplumun kendini ifade etme isteğinin,bireysel ve toplumsal ihtiyaçları karşılama çabasının,inançları yaşama duygusunun,doğaya şekil verme etkinliklerinin payı vardır.

Güzel Sanatların Sınıflandırılması:
Sanat eserleri kullanılan malzemeye göre sınıflandırılır.

İşitsel (fonetik ) sanatlar:Edebiyat,müzik
Görsel (Plastik) sanatlar:Resim,heykel,mimari,hat,minyatür,tezhip
Dramatik (Ritmik) sanatlar:Tiyatro,opera,bale,dans,sinema

Bilim ile güzel sanatlar arasındaki farklar:
-Sanat canlandırma;bilim açıklamadır yani bilim bütünüyle gerçek ve nesnel;sanat kurgusal ve özneldir.
-Bilimde doğruluk sanatta güzellik aranır.
-Bilim nesnelerin nedenlerini anlamamızda sanat ise onların biçimlerini görmemizde yardımcı olur.
-Bilim geneldir,kişiye göre değişmeyen gerçekleri açıklar;sanat kişiseldir,bireysel duyguları,hayalleri yansıtır.
-Bilim akla;sanat ruha hitap eder.
-Bilim beş duyuyla algılanabilen gerçekler odaklanır;sanat duygular,korkular,inançlarla ilgilenir.

Güzel Sanatların İçinde Edebiyatın Yeri:
Edebiyatuygu,düşünce ve hayallerin sözlü veya yazılı olarak,etkili ve güzel bir şekilde anlatılmasıdır.
Malzemesi kelimelerdir ve dille gerçekleştirilir.Amacı;dili anlamlı ve güzel bir tarzda kullanmaktır.

Özellikleri:
-Edebi eser planlıdır,gelişigüzellik yoktur;özgündür.
-Edebiyatın temelinde kurgu vardır;gerçeklerle beslense bile bunu belli bir kurguyla anlatır.
-Yarar sağlama ikinci plandadır;en önemli öğe estetiktir.
-Üslup çok önemlidir.


Edebiyat-Güzel Sanatlar İlişkisi:
-Edebiyat en çok resim ve müzikle içli dışlı olmuştur.Bunun nedeni sözün ahenk ve betimlemeye uygun olmasıdır.
-Edebiyat sineme ve tiyatroya da kaynaklık etmektedir;özellikle klasikleşmiş eserler sinema ve tiyatroya uyarlanmaktadır.

2.EDEBİYATIN BİLİMLERLE İLİŞKİSİ
Edebiyatın birinci ve en önemli konusu ‘tarihi,psikolojik ve sosyal bir varlık olan insan’dır.Bu bakımdan edebiyatın,insanı ve toplumu değişik yönleriyle inceleyen ‘psikoloji,sosyoloji,tarih,felsefe,coğrafya,din’ gibi bilim dallarıyla yakın ilişkisi vardır.

Tarih:
Tarih bilimi olayları neden-sonuç ilişkisi içinde açıklar.Edebi metinlerde de sosyal çevreden ve her türlü insan ilişkisinden söz edilir.Bunun incelenmesinde tarihin metodundan yararlanılır yani neden-sonuçlar üzerinde durulur.

Tüm edebi eserler,kendi çağının renk ve zevklerini yansıttığı için tarih bilimi için birer bilgi ve belge niteliği taşır.
Ayrıca tarihi olaylar edebi metinler konu-malzeme olur.

Sasyoloji:
Sosyolojinin ana konusu toplumdur.Edebi metinler de sosyal çevreyi yansıtır.Yani edebi metinle onun ortaya çıktığı sosyal çevre arasında bağ vardır.

Psikoloji:
Psikoloji insan davranışlarını inceler.Edebi metinler de yazarının veya başkalarının hayatlarından izler taşır;sanatçısının duygu,düşünce ve ruh halini yansıtır;psikolojik durumuna ait ipuçları taşır.

Felsefe:
Sanatçı eserini ortaya koyarken değişik felsefi görüşlerin etkisinde kalabilir.Ama bunlar açık değildir;eserin içine sindirilmiştir.İşte bu durumda felsefe biliminin bilinmesiyle anlaşılabilir.

3.DİLİN İNSAN VE TOPLUM HAYATINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ
İnsan İletişim ve Dil İlişkisi:
Dil,düşünce ve duyguları bildirmeye yarayan ses,işaret ya da hareketlerin bütünüdür.
Dil,iletişimde yüklendiği işlevlere göre anlam ve ses değeri kazanır.
Dil,toplumda yaşayan herkesin kullandığı sözlü bir araçtır;dolayısıyla herkesindir.Açık ve anlaşılırdır.Kullanıldığı yere göre değişik özellikler taşır.Kullanıldığı yere,zamana,kişiye,konuya göre değişir.Konuşulan kişiye göre farklı sözcükler kullanılır.

Dil-Kültür İlişkisi
Kültür,bir milletin veya bir topluluğun tarihsel süreç içinde oluşturduğu her türlü ortak değerdir.İnsanların yaşamış olduğu olaylar,edinmiş oldukları birikimler dile yansır.
Dil,kültürün zenginleşmesine katkı sağlar.Türküler,halk hikayeleri,masallar gibi pek çok kültürel değer birer dil ürünüdür.
Dil,kültürel değerlerin korunmasını,kayıt altına alınmasını sağlar.
Aynı dili kullanan toplumlar,ortak kültür değerleri ortaya koyarlar.
Kültürel birikimler dil ile nesilden nesile aktarılır yani dilin,kültürün taşıyıcısı olma rolü vardır.Dil,kuşaklar arasındaki bir kültür köprüsüdür.
Dildeki gelişmişlik,kültürdeki gelişmişliğin göstergesidir.

Edebiyat,Dil ve kültür İlişkisi
Edebiyat,kültürün bir parçasıdır.Dil;edebiyat ve kültürün taşıyıcısıdır.Bundan dolayı dil,edebiyat ve kültür birbirine bağlıdır.
Yazar ve şairler,eserlerinde içinde bulundukları çevreyi ve kültürü dille yansıtırlar.Bu da dil,edebiyat,kültür ilişkisini yansıtır.

Dilin Önemi ve Özellikleri
Dil,insana özgü bir iletişim aracıdır.İnsan,birey olarak düşünme yetisini dil aracılığıyla geliştirir.
Dil;
-Seslerden örülmüş canlı ve doğal bir yapıdır.
-Temeli,insanın var oluşuyla başlar.
-Kuralları bilinmeyen bir zamanda belirlenmiş bir gizli antlaşmalar sistemidir.
-İnsanların ortak malıdır.

Dilin Tarihi ve Sosyal Yönü
Ortak bir dil milleti millet yapan unsurların başında gelir.Dil,din ve kültür bir milletin en temel değerleridir ve bunların korunması dilin korunmasına bağlıdır.
Dil,milletlerin tarihine de ışık tutar;her türlü tarihi ve sosyal olay dil ile sonraki kuşaklara aktarılır.Milli birlik ve beraberlik de toplumu birbirine bağlayan dil ile sağlanmaktadır.
Dil,sosyal yapının ve kültürün en önemli aynasıdır.Bu bakımdan dil,milletleri birbirinden ayıran en önemli özelliktir.

Konuşma Dili-Yazı Dili Farkı
Yazı dili toplumun ortak dilidir;daha ölçülü ve kurallıdır.Konuşma dili ise bir toplumda bireyin içinde bulunduğu sınıf,yaş,mesleğe göre değişir

Dilin Kullanımındaki Farklılıklar
Bilimsel eserlerde nesnel,açıklayıcı ve anlaşılır bir dil kullanılır.Kesin olanı ifade edecek bir yapı söz konusudur;duygular katılmaz.
Felsefi eserlerde kavramlar ve terimler ön plandadır.
Günlük konuşmalarda ihtiyacı gidermeye yönelik bir dil kullanılır,en yalın bir biçimde istekler,duygu ve düşünceler dile getirilir.
Edebi eserlerde etkileyici bir canlandırma gücü vardır.Burada dil en işlenmiş,en sistemli,en planlı şekliyle karşımıza çıkar.Dilin bütün olanaklarından yararlanılır,mecazlara,imgelere,söz sanatlarına yer verilir.Her okuyan farklı şeyler anlayabilir,yoruma açıktır.

4.METİN
Metin,bir yazıyı biçim,anlatım ve noktalama özellikleriyle oluşturan sözcüklerin bütünüdür;dille değişik düzeylerde iletişim kurmanın aracıdır.
Metnin niteliğini,anlatma ve anlaşmanın amacı belirler.Verilmek istenen mesaja göre metin oluşturulur.Bu mesaj,metnin türünü,boyutunu,anlatım biçimini ve dil özelliklerini belirler.Ayrıca hitap edilen kitlenin özellikleri de belirleyici bir unsurdur.

Metinde temel iki ilişki ağı vardır:
Bağlaşıklık:Metni oluşturan sözcük ve cümlelerin dil bilgisi kurallarıyla birbirine bağlanmasıdır.
Bağdaşıklık:Metni meydana getiren parçalar arasındaki anlam ilişkisidir.
Metnin anlaşılabilir ve tutarlı olması,bu ilişkiler ağının niteliği ile yakından ilişkilidir.
Bir metni oluşturan parçalar,metnin tamamıyla bir anlam ve değer kazanır.

Metinlerin Sınıflandırılması
Metinler amaçlarına,hedef kitlelerine,anlatım biçimlerine göre,gerçeklikle ilişkilerine göre öğretici metinler ve sanat metinleri olarak ikiye ayrılır.
Sanat metinlerine edebi metinler adı verilmektedir.

Sanat Metinlerinin Diğer Metinlerden Farkı
1.Sanat metinlerinin göndergesi (ana düşüncesi) kendi içindedir(saklıdır),diğer metinler göndergeyi anlatır,açıklar,yorumlar.
2.Sanat metinlerinin tek anlamı yoktur,birden çok anlamı vardır yani sanat metinleri her okunduğunda yeni anlamlar çıkarılabilir.
5.EDEBİ METİN
Edebi Metnin Tanımı ve Özellikleri
Edebiyat eseri özelliği taşıyan,herhangi bir edebi türde yazılmış eserlere edebi metin denir.
-Edebi metinlerde mecazlı ifadeler,yan anlamlar yeni çağrışım ve duygu değerleriyle süslenen bir dil kullanılır.
-Edebi metinlerin amacı öğretmek değil;duygu,düşünce ve hayallerle insanda heyecan ve hayranlık uyandırmaktır.
-Her okunduğunda yeni çağrışımlar yapar.
-Dil estetik ve şiirsel bir işlev kazanır.
-Sanat amacıyla üretilir.
-Gerçekler,sanatçının kendi düş gücüyle harmanlanarak yeniden kurgulanır.
-Sağlam düşünceli,güzel anlatımlı,özlü ve özgündür.
-Özenle beslenmiş,işlenmiş bir dil ve anlatımla oluşturulur.
-Yazıldıkları dönemi yansıtırlar.

İnsanların Kendilerini İfade Etme Biçimleri

Anlatmaya ve Göstermeye Dayalı Metinler
Anlatmaya dayalı metinlerde cümle ve paragraf gibi birimler olay eksenlidir.Bu metinler,birbiriyle bağlantılı olaylar ve tema örgüsünden oluşur.
Bu metinlerde olay örgüsü yaşanmaz;düzenlenir,kurgulanır.Yaşanmış gerçeklerle yaşanabilecek gerçekler harmanlanarak verilir.Gerçekler kurgulanarak anlatılır yani metnin içine sanatçının yaratıcılığına bağlı hayali unsurlar da girer.

Coşku ve Heyecana bağlı Metinler (Şiir)
Bu metinlerde birimler mısra,beyit,kıt’a (dörtlük),bend gibi isimler alır.Bu birimler duygu’ ya dayalı bir tema etrafında birleşerek bir bütünü meydana getirir.

Edebiyat ve Gerçeklik
Gerçek ve gerçeklik,somut ve nesnel varlık anlamına gelmektedir.Dış dünyadaki tüm nesnel varlıklar,koşullar ve durumlar gerçekliğin kapsamına girer.
Edebi eserler kurmaca eserlerdir.Kurmaca gerçek olmayan demektir.Edebi metinde gerçeklik yorumlanarak anlatılır.Edebi eserde anlatılanlar,gerçek ve somut olan günlük hayattaki olayların kurgulanmış şekilleridir.
Edebi metinde,edebi metnin konusu olan insan çevresinde yaşanan ve görülenler az çok değiştirilerek betimlenir.Günlük hayatın içindeki her şey edebi metinde kendine yer bulabilir.
Edebi metin,yazıldığı dönemin her alandaki özelliklerini kurmacanın olanaklarıyla değerlendirir.Bu yönüyle gerçeklik,en geniş ve özgün kapsamıyla romanlarda yansıtılır.
Edebi metinde gerçekliği dile getirmede kültür unsurlarından da yararlanılır.